Pokračování textu ze strany 20
Uznając, że musztra, wojskowa posiada niewątpliwie znaczenie pierwszorzędnego środka pedagogicznego, zmierzającego skutecznie ku uspołecznieniu młodego pokolenia, musimy zastrzedz się najkategoryczniej przeciwko wszelkim usiłowaniom narzuceniu jej młodzieży w drodze nakazu z góry. Odstraszającym przykładem może w danym wypadku służyć sromotne fiasco organizacyi t. zw. bataillons scolaires we Francyi, na wzór których urządzane były u nas za Apuchtina wycieczki szkolne za miasto. A gdyby chodziło nam o więcej przykładów, przytoczyć byśmy mogli rozpadnięcie się w ostatnich czasach po dwuletniem niespełna istnieniu rosyjskiej organizacyi t. zw. „rot pociesznych”, w których zdrową myśl zasadniczą wypaczono nieumiejętnem wzięciem się do rzeczy i wykonaniem, wprost urągającem zdrowemu rozsądkowi. Należy bowiem pamiętać przedewszystkiem, że jeżeli wszelkie ćwiczenia fizyczne, a więc w ich rzędzie i musztra wojskowa, niezależnie od korzyści ze stanowiska zdrowia i hygjeny, podnoszą w chłopcach poczucie właściwej godności, to pełnię rozwoju duchowego, może im zapewnić tylko dobrowolna przynależność do własnej organizacyi, do własnej korporacyi, do własnego związku. Nie zapominajmy, że tylko w życiu zbiorowem, we współżyciu z innymi, może przeciętny człowiek osięgnąć maximum swego duchowego rozwoju. Należenie do pewnej organizacyi, pociągając za sobą szereg niezaprzeczonych korzyści, zmusza nas jednocześnie do ich okupienia ceną poważnych ..text pokračuje
