22.4.2023

Konferencja puszczańska „Puszczaństwo, czyli las jako sytuacja wychowawcza”

W 2022 roku minęło 120 lat od powstania ruchu puszczańskiego (woodcraftu). 1 lipca 1902 roku Ernest Thompson Seton „Czarny Wilk”, amerykański pedagog, pisarz i malarz przyrody, powołał do życia pierwszy szczep Indian Puszczańskich (The Woodcraft Indians). Jeszcze w tym samym roku wydał podręcznik puszczaństwa pt. „Birch bark roll” (pol. „Zwój kory brzozowej”). Zapytany, jak scharakteryzowałby swój ruch, powiedział: „To sposób wychowania człowieka z błękitnym niebem w tle”. Uznał, że tylko w kontakcie z przyrodą możliwe jest wychowanie dzielnego człowieka. Pisał: „Chcemy uczyć się życia pod gołym niebem, bowiem tylko tam sprawnie ukształtujemy nasze ciała i uszlachetnimy nasze dusze…”
i dodawał: „Obozowanie jest prostym życiem, ograniczonym do rzeczywistych potrzeb i jest równocześnie najwyższym stopniem przebywania w przyrodzie”.

Seton opracował genialny w swej prostocie system – metodę pracy, którą zawarł w 9 głównych zasadach puszczaństwa i regule czterokrotnego ognia. Postulował potrzebę wszechstronnego wychowywania młodych ludzi w czterech kierunkach: ducha, ciała, myśli i służby, a środkiem do tego celu miały być orle pióra – system indywidualnych prób, „osobiste odznaczenia za osobiste czyny”.

To właśnie Seton i jego ruch stały się inspiracją dla Roberta Baden-Powella, kiedy w 1907 roku tworzył organizację Boy Scouts. W liście do „Czarnego Wilka” pisał: „Zobaczysz, że nasze założenia okażą się identyczne, tylko że ode mnie wymagają koniecznie utworzenia własnej organizacji”. I dalej: „Kontynuujemy pracę według mojego schematu, podobnie jak twoi Indianie Puszczańscy”. Identycznie jak Seton, Naczelny Skaut Świata uznał, że najlepszym sposobem na wychowanie dobrego obywatela jest puszczaństwo. Las i obóz, a nie pomieszczenia miały być przestrzenią dla wychowania skautowego.

Niestety po stu latach skauting i polskie harcerstwo się zmieniły. Coraz rzadziej wyprowadza dzieci w przyrodę, a coraz częściej zamyka je w czterech ścianach budynków. To, co miało nas wyróżniać, stało się naszą piętą achillesową. Radosną grę na łonie natury zastępują zajęcia warsztatowe w harcówkach. I choć dzisiaj kontakt z przyrodą jest naszym dzieciom i młodzieży potrzebny jak nigdy dotąd w dziejach ludzkości, harcerstwo – ruch wyrosły z puszczaństwa – zawęża go najczęściej do kilkunastodniowego letniego obozu pod namiotami. Słabość naszego ruchu wykorzystują inni. Powstają różne inicjatywy, które z kontaktu z przyrodą czynią swój atut – przedszkola i szkoły leśne, bushcraft, survival rozprzestrzeniają się na całym świecie. Wróciła moda na przyrodę. Coraz więcej rodziców zdaje sobie sprawę z korzyści wychowywania swoich dzieci w bliskim kontakcie z naturą. Wykorzystajmy to i przywróćmy należne puszczaństwu miejsce w harcerstwie.

Celem konferencji „Puszczaństwo, czyli las jako sytuacja wychowawcza” jest pokazanie, w jaki sposób harcerstwo może wrócić do swoich korzeni i do lasu, wykorzystać ogólnoświatową modę na przyrodę i ekologię, by być głównym partnerem rodziców w wychowaniu dzieci i młodzieży. To jest łatwiejsze, niż sądzimy. Mamy ku temu wszelkie możliwości. Wystarczy sięgnąć do spuścizny Ernesta Thompsona Setona i jego systemu orlich piór albo skorzystać z dorobku środowisk.

Podczas konferencji będzie można dowiedzieć się, jak wykorzystać instrumenty metodyczne puszczaństwa do pracy harcerskiej z dziećmi i młodzieżą oraz z kadrą instruktorską.

Gośćmi specjalnymi konferencji będą:

• Julie Seton, wnuczka założyciela woodcraftu, Ernesta Thompsona Setona „Czarnego Wilka”, niestrudzona popularyzatorka dorobku dziadka, szefowa Instytutu Setona (USA),
• Kamila Lunerova „Maqiyemi”, była naczelniczka Ligi Leśnej Mądrości, największej na świecie organizacji działającej według systemu Ernesta Thompsona Setona (Republika Czeska),
• Marek Havrlik „Nechodi”, komisarz zagraniczny Ligi Leśnej Mądrości (Republika Czeska),
• Dariusz Morsztyn „Biegnący Wilk”, Wódz Naczelny Harcerskiego Ruchu Ochrony Środowiska im. Św. Franciszka z Asyżu, marszer, indianista, ekolog, założyciel Republiki Ściborskiej.

Termin i miejsce

22 kwietnia 2023 roku, Konstancin-Jeziorna

Organizatorzy

• Hufiec ZHP Uroczysko Konstancin, Zespół Kadry Kształcącej Uroczyska Konstancin „Ventus”,
• Szkoła Instruktorska Chorągwi Stołecznej ZHP „Iluminacja”,
• Wielka Rada Orlich Piór w Polsce,
• Konstanciński Dom Kultury.

Uczestniczki i uczestnicy

• instruktorki i instruktorzy Związku Harcerstwa Polskiego w stopniu hm., phm. lub z otwartą próbą phm.,
• instruktorki i instruktorzy innych organizacji harcerskich w stopniu hm. lub phm.,
• osoby zainteresowane wychowaniem leśnym – pedagożki i pedagodzy, nauczycielki i nauczyciele, edukatorki i edukatorzy przyrody, puszczanki i puszczanie,
• rodzice zainteresowani tematem.

Planowana liczba uczestniczek i uczestników

25-50 osób

Cel konferencji

Celem konferencji jest integracja instruktorek i instruktorów harcerskich, wymiana doświadczeń oraz dyskusja na temat współczesnych trendów w wychowaniu dzieci i młodzieży na łonie przyrody; zainspirowanie dyskusji w Związku Harcerstwa Polskiego na temat roli przyrody w wychowaniu harcerskim – metodzie i praktyce codziennej pracy harcerskiej; prezentacja dobrych praktyk puszczańskich do natychmiastowego zastosowania w pracy wychowawczej i pracy z kadrą.

Zamierzenia

– po konferencji jej uczestniczki i uczestnicy będą:

• wiedzieć, dlaczego twórcy woodcraftu i skautingu – Ernest Thompson Seton i Robert Baden-Powell zdecydowali, by kontakt z naturą stał się osią ich ruchów,
• rozumieć ideę puszczaństwa i korzyści z powrotu harcerstwa do przyrody,
• wiedzieć, w jaki sposób można wykorzystać puszczaństwo do doskonalenia pracy wychowawczej w harcerstwie,
• umieć wykorzystać system orlich piór Ernesta Thompsona Setona do pracy z kadrą, w tym motywowania jej do wszechstronnego rozwoju i samodoskonalenia,
• mogli zaplanować 3 działania, które pomogą wykorzystać ideę puszczaństwa do doskonalenia pracy wychowawczej i pracy z kadrą w swoich środowiskach.

Treści

• korzenie ruchu puszczańskiego (woodcraftu) i skautowego – kontakt z naturą jako integralna część metody harcerskiej,
• podobieństwa i różnice między woodcraftem a skautingiem (harcerstwem),
• korzyści z kontaktu dzieci i młodzieży z przyrodą – prezentacja wyników badań naukowych oraz podstaw pedagogiki lasu,
• woodcraft w praktyce – 9 zasad ruchu puszczańskiego, reguła czterokrotnego ognia i system orlich piór,
• przykłady wykorzystania rozwiązań puszczańskich w pracy wychowawczej w harcerstwie,
• przykłady wykorzystania rozwiązań puszczańskich w pracy z kadrą,
• wypracowanie rozwiązań do wykorzystania od zaraz przez uczestniczki i uczestników w pracy wychowawczej i pracy z kadrą.

Opis form

Podczas konferencji wykorzystamy metody podawcze (interaktywne prezentacje i wykłady zaproszonych gości) połączone z sesjami Q&A – pytań i odpowiedzi, metody warsztatowe i praktyczne (minigra terenowa). Planujemy także okolicznościową wystawę dotyczącą tradycji puszczańskich (w trakcie potwierdzania). Ponadto aktywnie wykorzystamy miejsce konferencji (sala widowiskowa KDK) i jego okolice (przyroda).

Sposób na określenie aktywnego udziału uczestników, którzy wpisują daną formę w swoją próbę harcmistrzowską

Uczestniczki i uczestnicy konferencji będą mieli możliwość aktywnego uczestnictwa w konferencji dzięki sesjom Q&A, pracy w zespołach warsztatowych oraz bezpośrednim rozmowom zarówno z gośćmi konferencji, jak i pozostałymi jej uczestnikami.

W przerwach będą specjalne wyznaczone miejsca, w których będzie się można spotkać w gośćmi konferencji – przedstawicielami czeskiej Ligi Leśnej Mądrości, naukowcami prezentującymi założenia pedagogiki wychowania leśnego, członkami Wielkiej Rady Orlich Piór w Polsce. Będzie to świetnie miejsce na bezpośrednie rozmowy, zadawanie pytań, inspirowanie się.

Kadra i jej doświadczenie

hm. Kama Bokacka, ZOKK, była zastępczyni Naczelnika ZHP ds. programu, była członkini zespołu Centralnej Szkoły Instruktorskiej ZHP; aktualnie: zastępczyni komendanta Hufca ZHP Uroczysko Konstancin ds. pracy z kadrą i programu, przewodnicząca hufcowej KSI i Rady Dębowych Liści, członkini hufcowego Zespołu Kadry Kształcącej „Ventus”, drużynowa 28 Konstancińskiej Drużyny Harcerek „Terra”, instruktorka Szkoły Instruktorskiej Chorągwi Stołecznej ZHP „Iluminacja”; autorka i współautorka kilkudziesięciu publikacji w czasopismach harcerskich oraz kilku książek, m.in. poradnika dla drużynowych harcerskich, a także programów ogólnozwiązkowych, m.in. „Widok z Ratusza”, „Paszport do Europy”; była członkinią komend konferencji oraz kursów; od 2019 roku współorganizatorka międzyorganizacyjnych konferencji siedmiu organizacji harcerskich i skautowych skupionych w programie ROHiS pod szyldem „Forum o Wychowaniu”; zawodowo redaktorka wydawnicza w firmie doradczo-szkoleniowej.

hm. Robert St. Bokacki, ZOKK, były zastępca Komendantki Centralnej Szkoły Instruktorskiej ZHP, gdzie odpowiadał za kształcenie harcmistrzowskie, były szef Zespołu Kształcenia Kadry Kierowniczej ZHP (kształcenie na poziomie harcmistrzowskim), były kierownik Wydziału Harcerskiego GK ZHP; aktualnie: komendant Hufca ZHP Uroczysko Konstancin; instruktor Szkoły Instruktorskiej Chorągwi Stołecznej ZHP „Iluminacja”; autor kilkudziesięciu publikacji w czasopismach harcerskich; był komendantem i członkiem komend kilkudziesięciu konferencji i kursów na poziomie harcmistrzowskim; od 2019 roku współorganizator międzyorganizacyjnych konferencji siedmiu organizacji harcerskich i skautowych skupionych w programie ROHiS pod szyldem „Forum o Wychowaniu”; zawodowy trener, konsultant i coach biznesu.

phm. Elżbieta Olczak, SOKK, była członkini zespołu Centralnej Szkoły Instruktorskiej ZHP; aktualnie: członkini zespołu ds. Celów Zrównoważonego Rozwoju GK ZHP, członkini komendy Hufca ZHP Uroczysko Konstancin i hufcowej KSI, szefowa hufcowego Zespołu Kadry Kształcącej „Ventus”, drużynowa 1 Konstancińskiej Drużyny Wędrowniczej „Puszcza”, otwarta próba hm.; zawodowo psycholożka międzykulturowa, trenerka i edukatorka związana z organizacjami polskiego sektora pozarządowego.

phm. Sylwia Kozak, członkini komendy Hufca ZHP Uroczysko Konstancin i hufcowej KSI, namiestniczka zuchowa „Kamyków”, członkini hufcowego Zespołu Kadry Kształcącej „Ventus”, otwarta próba hm.; zawodowo właścicielka szkoły językowej, metodyczka nauczania i nauczycielka języka angielskiego, mentorka.

phm. Krzysztof Skorko, skarbnik Hufca ZHP Uroczysko Konstancin, członek hufcowej KSI, namiestnik harcerski i starszoharcerski „Żurawi i Czapli”, członek hufcowego Zespołu Kadry Kształcącej „Ventus”, otwarta próba hm.; zawodowo menedżer w sektorze bankowym.

Program konferencji (8 godzin)

1. hm. Katarzyna Karolak, komendantka Chorągwi Stołecznej ZHP: uroczyste otwarcie konferencji.

2. hm. Robert St. Bokacki „Szumiący Dąb”, komendant Hufca ZHP Uroczysko Konstancin, członek Wielkiej Rady Orlich Piór: „Czym jest puszczaństwo? 9 zasad ruchu leśnej mądrości”.

3. Julie Seton, szefowa Instytutu Setona, USA: „Woodcraft i skauting – podobieństwa i różnice”.

4. Dariusz Morsztyn, Wódz Naczelny HROŚ: „Historia polskiego ruchu puszczańskiego”.

5. osoba ze świata nauki (w trakcie potwierdzania) i phm. Sylwia Kozak: „Wychowanie leśne – korzyści z wychowania na łonie natury. Teoria i praktyka – dwugłos pedagogiczno-harcerski”.

6. Kamila Lunerova „Maqiyemi”, była naczelniczka Ligi Leśnej Mądrości i Marek Havrlik „Nechodi”, komisarz zagraniczny Ligi Leśnej Mądrości, Republika Czeska: „Jak działa woodcraft?”.

7. phm. Krzysztof Skorko: „W przyrodzie, czyli jak?”.

8. hm. Kama Bokacka, naczelniczka Rady Dębowych Liści Uroczyska Konstancin: „Wyczyny w Uroczysku Konstancin. Jak wykorzystać system orlich piór do pracy z kadrą?”.

9. hm. Elżbieta Olczak, szefowa Zespołu Kadry Kształcącej „Ventus” Uroczyska Konstancin: „3 kroki do puszczaństwa, które możesz podjąć” (warsztaty).

Szczegółowy harmonogram godzinowy zostanie przygotowany w najbliższym czasie po zamknięciu wszystkich spraw logistyczno-organizacyjnych.

Zadanie przedkonferencyjne

Uczestnicy przed konferencją w ramach przygotowań mają przeczytać co najmniej jedną z następujących książek:

• Ernest Thompson Seton, Zwój kory brzozowej, Oficyna Wydawnicza TEXT, Kraków 2009,
• Bronisław Bouffałł, Indyanizm w wychowaniu, Wydawnictwo Impuls, Kraków 2014 (reprint wydania z 1912 roku),
• Leopold Ungehouer, Próby wodzów, Wydawnictwo WING, Łódź 1999,
• Richard Louv, Ostatnie dziecko lasu, Wydawnictwo Mamania, Warszawa 2020.